Ön Çapraz Ba? Anatomisi

Ön çapraz ba? diz ekleminin statik stabilizasyonunu sa?layan  dört ana ba?dan (ön çapraz, arka çapraz, iç yan ve d?ş yan ba?lar) biridir. Diz ekleminin ortas?nda bulunur ve dizin öne kaymas?n? engeller, tam y?rt???nda hastalar dizde boşalma şikayeti ile hekime gelirler. Ba??n ortalama uzunlu?u 38mm, çap? ise 11 mm dir.

1- Çapraz ba??n yap?şt??? alanda anatomik  darl?k olmas?

2- Eklem laksitesi (yayg?n ba? gevşekli?i bulunmas?)

3- Bozuk zeminde spor yap?lmas?

4- Kad?n cinsiyet: (ayn? sporu yapan kad?n sporcularda erkeklere göre ön çapraz ba? yaralanma riski 4-8 kat fazlad?r.

S?kl?kla ayak zeminde sabit duruken vucudun diz üzerinde dönmesi sonucunda ortaya ç?kar.

Hastan?n öyküsü tipik olup, yak?nmalar? akut ve kronik olmas?na göre de?işkenlik gösterir.

Akut olgularda (3 haftadan yeni); dizde a?r?, şişlik ve aktif hareket k?s?tl?l???, dizi tam düz yapamama, emniyetsizlik hissi, aksayarak yürüme ve yürüme deste?ine ihtiyaç duymak  temel şikayetlerdir. A?r? nedeni ile çok fazla yürünmedi?i için dizde boşalma şikayeti pek fazla görülmez Bazen hastalar spor esnas?nda dizin dönmesi ile kopma sesi duyabilir.

Kronik Olgularda (3 aydan eski): Koşamama, spor yapamama, ani s?çrama, durma ve dönme hareketlerinde emniyetsizlik hissi ve boşalma nedeni ile hekime gelirler. Üçüncü s?kl?kla ise dizde şişme ataklar? görülebilir. Genellikle zorlama ile olur, ilerleyen dönemde şişme s?kl???n?n artmas? kireçlenme habercisi olabilir. Ön çapraz ba? y?rt??? bulunan hastalarda ortalama %50 oran?nda menisküs y?rt???da bulunabilir. Menisküs y?rt???na ba?l? kilitlenme ve a?r? şikayeti görülebilir. Ön çapraz ba? y?rt??? olan hastalar spor yapabilmekle birlikte ciddi performans kay?plar? yaşamaktad?r.

Ön çapraz ba? y?rt???nda akut dönemde k?k?rdak hasar? olabilirken, kronik dönemde dizdeki boşalmalar?n s?kl???na göre k?k?rdak hasar? oran?nda artma gözlenir.  Bilimsel çal?şmalarda Ön Çapraz ba? y?rt??? tedavi edilmedi?inde 10 y?l sonunda direkt röntgen görüntüsünde %53 oran?nda hastada dejeneratif de?işikliklerin görüldü?ü saptanm?şt?r. Ön çapraz ba??n tamir edilmesi sayesinde menisküslerin ve eklem k?k?rda??n?n korundu?u bilinmektedir.

Muayene: Akut y?rt?klarda hasta dizinde şişlik ile gelir, diz ileri derece a?r?l? ve gergindir, a?r? nedeni ile bazen spesifik muayene testlerini yapmak mümkün  olmayabilir.

Klasik konvansiyonel Röntgen: Akut ön çapraz ba? y?rt???n?n tan?s?nda bulgu vermez iken, kronik y?rt?klarda baz? indirekt bulgular ile ön çapraz ba? y?rt???ndan şüphelendirebilir. Günümüzde en kolay ve en net bulgu veren görüntüleme yöntemi MR d?r, MR ile %93-98 aras?nda tan? konulabilirken MR menisküs y?rt???, k?k?rdak lezyonu ve di?er ba? y?rt??? gibi ek yaralanmalar?nda saptanmas?n? sa?lar.

 

Konservatif (ameliyats?z) m??, Cerrahi mi?

Son y?llarda cerrahi tekniklerdeki gelişmeler sayesinde birçok bilimsel çal?şmada; ameliyat edilmeyen hastalarda klinik sonuçlar?n ço?u olguda kabul edilemez sonuçlara yol açt??? belirtilmektedir. Peki tek seçenek cerrahimidir. Cerrahi tedavi tabiki tek seçenek olmamakla birlikte fonksiyonel sonuçlar aç?s?ndan en iyi seçenektir.

1-En önemli faktör hastan?n yaş?d?r.

Adölasan (12-20 yaş aras?)dönemde: Bu yaş gurubunda aktivite düzeyi yüksek oldu?u için cerrahi tedavi en iyi seçenektir.

Orta yaş ve Üzeri bireyler: 40-60 yaş aral???ndaki bu hastalarda as?l kriter yaştan çok sportif faaliyetin derecesidir. Özellikle 40 yaş üstü spor yapmayan bireylerde ameliyats?z tedavi yöntemleri başar?l? olurken, Koşu veya tenis gibi aktivite düzeyi yüksek spor yapan kişilerde cerrahi tedavi seçene?i ön plandad?r.

2- Yaralanman?n şiddeti ve eşlik eden ek yaralanmalar:

Ön Ça?raz ba? d?ş?nda başka ba? veya menisküs y?rt?klar? da var ise tedavide cerrahi tedavi ön plana ç?kmaktad?r. Ön çapraz ba? yaralanmas?na %41-69 oran?nda menisküs y?rt??? eşlik etmekte olup, ameliyats?z tedavi ile menisküs y?rt?nda başar? sa?lama oran? düşükdür.

3- Aktivite tipi ve düzeyi: Cerrahi tedaviye karar vermede en önemli faktör aktivite tipi ve düzeyidir. Aktivite düzeyi yüksek spor yapanlarda yaş ne olursa olsun cerrahi tedavi birinci seçenek olmal?d?r.

Ön çapraz ba? y?rt??? 3 evreye ayr?l?r: Ba? yaralanmas?ndan sonraki ilk 3 haftaya akut dönem, 4-12 haftalar aras? döneme subakut dönem, 13. haftadan sonraki döneme kronik dönem  ad? verilir.

Hasta akut dönemde hekim karş?s?na gelmiş ise; Profesyonel sporcu ise hemen ameliyat edilmeli, de?il ise ve tamir edilebilecek bir menisküs y?rt??? yok ise 3 hafta kadar beklenmelidir.  Y?rt??? oluşturan travman?n etkisi ile diz çevresi yap?larda ödem meydana gelir, bunun üzerine ameliyat travmas? da eklendi?inde, ameliyat sonras? dönemde nadirde olsa eklem sertli?i gelişebilir. Eklem sertli?i riskini azaltmak için 3 hafta beklemek faydal?d?r. Profesyonel sporcularda ise spora dönüşü mümkün oldu?unca erken sa?layabilmek için hemen cerrahi tedavi önerilmektedir.

Kronik dönemde tan? konulan hastalar herhangi bir zaman diliminde ameliyat edilebilirler.

Vucuda uyum problemleri ve dayan?kl?l???n?n daha az olmas? nedeni ile günümüzde s?kl?kla otogreftler kullan?lmaktad?r. Ancak baz? sporcularda mevcut yap?y? zay?flatmamak için allogreftler kullan?l?r.

Otogreftler vucutta baz? farkl? bölgelerden elde edilmele birlikte bu gün s?kl?kla uyluk arka adelesi tendonlar?(Hamstring) kullan?lmaktad?r.

Hamstring tendonlar? diz eklemi içerisine aç?lan kemik tüneller içerisine yerleştirilerek de?işik yöntemler ile Artroskopik yöntem(kapal? ameliyat) kullan?larak  kemi?e tutturulmaktad?r. Tendonun kemi?e tespiti için birçok farkl? materyal bulunmakta olup hangi yöntemin kullan?laca?? cerrah?n tecrübesine ba?l?d?r.

En s?k rastlan?lan komplikasyon greft al?nan bölge ile ilgili a?r? ve kanamad?r. Ameliyat s?ras?na ve sonras?nda birtak?m komplikasyonlar görülebilmekle birlikte s?kl?kla; kanama, A?r?, enfeksiyon, eklem sertli?i ve konulan tendonun gevşemesi veya kompmas? meydana gelebilir 

Ön çapraz ba? tamirinde rehabilitasyon hastadan hastaya de?işmektedir.

Bunun nedenleri; Tespitin sa?laml???, kullan?lan greftin tipi ve yerleşimi, Cerrahi işlemin tipi ve yaralanmaya eşlik eden di?er  nedenlerdir.

Ön Çapraz ba? ameliyat? Klini?imizde Profesyonel sporculara ve sporcu kimli?i olmayan kişilere başar? ile uygulanmaktad?r.

Ameliyat Artroskopik olarak(kapal? yöntemle) yap?lmaktad?r. Menisküs y?rt??? veya başka ek lezyon bulunup bulunmamas?na göre ameliyat ortalama 60-90 dakika aras?nda sürmektedir. Ameliyat sonras? hastalar rehabilitasyon için 3 gün kadar hastanede yat?r?lmakta, bu süre zarf?nda fizik tedavi uygulanmaktad?r.

Hastalar ameliyattan 6 saat sonra hemen aya?a kald?r?larak  k?smi yük vererek yürütülmektedir. Taburcu olan hastalara Quadriseps kas? gücüne göre 20 gün süre ile dizlik kulland?r?labilmektedir. Masa baş? çal?şan hastalar 20 gün sonunda işlerine dönebilmekte, ayakta çal?şan hastalarda bu süre 45 günü bulmaktad?r. Aktif mücadele sporlar?na dönmeye 8 ay sonra müsade edilmektedir. Konulan greft ancak ameliyattan 1 y?l sonra maksimum gücüne ulaş?r. Bu süre zarf?nda mutlaka korunmas? gerekir.